Op het netvlies
Door Emma Derksen
Voordat ik in de schaduw van sociale media stapte, had ik niet veel verwachtingen wat ik tegen zou komen. Maar hoe langer ik online actief ben, hoe meer ik me in de duisternis begeef.
Even geleden werd ik in een Snap-groep gegooid. Iemand van mijn ‘vrienden’ had mij daaraan toegevoegd, dat gebeurt wel vaker. Meestal wordt er allerlei onschuldige onzin in geroepen. Maar onlangs werden er filmpjes gedeeld die ik liever niet had gezien.
Het filmpje speelt automatisch af. In eerste instantie heb ik niet goed door waar ik naar zit te kijken. Dan zie ik een jonge jongen op de grond liggen. Zijn hoofd bloedt. Ineens komt er een golfclub in beeld, waarmee de jongen meerdere keren op zijn lichaam en hoofd wordt geslagen. De dader blijft buiten beeld. De golfclub maakt vervolgens plaats voor een lange hamer. Deze landt, met veel kracht, op het hoofd van de jongen. Dit is het moment dat ik wegkijk, vol afschuw mijn telefoon wegleg. Heb ik zojuist een filmpje van een moord gezien? Ik word er misselijk van, maar mijn nieuwsgierigheid wint het van de afschuw en ik open de groepschat opnieuw. Ik scroll verder, benieuwd naar de reacties van de 118 andere leden. ‘Wtkkr goos’, [vriend/jongen] zegt een van de leden.
Een ander lid deelt vervolgens twintig andere filmpjes. Deze spelen gelukkig niet automatisch af, maar de thumbnail laat zien dat het geen fraaie beelden zijn. Een persoon ligt op de vloer, met een pistool op zijn hoofd gericht. Een jonge jongen, in zijn onderbroek knielend op de grond, terwijl de filmer met een machete voor zijn neus zwaait. Dit moet een vernederingsvideo zijn, waar ik al veel over heb horen zeggen maar nog nooit had gezien. Eerlijk gezegd durf en wíl ik de filmpjes niet afspelen, maar ik zie dat een ander account meer filmpjes stuurt. Verschillende vechtpartijen waar jongens en meiden elkaar in het gezicht slaan, buiten bewustzijn schoppen en onderuit gooien. ‘Hoe komt bro aan zoveel vechtfilmpjes’, vraagt een van de leden. ‘Sws [sowieso] Telegram’, is het antwoord.
Dit soort gruwelijke filmpjes zijn geen nieuw fenomeen. Bekend is dat het darkweb toegang biedt tot hele nare content. Voordat ik deze gorevideo’s1 zag, nam ik aan dat de thrillseekers actief op zoek moesten gaan naar deze video’s op het darkweb. Maar zo blijkt: je wordt als sociale media-gebruiker gemakkelijk en onverwacht geconfronteerd met gruwelijk geweld. Uit onderzoek blijkt dat vooral jonge jongens gemotiveerd raken om deze content op te zoeken of te delen.2 Waarom? Om erbij te horen, omdat ze druk voelen om het grappig te vinden. Het bekijken van deze filmpjes is overigens niet zonder gevolgen. Waar ik zelf vooral schok ervaarde, raken jongeren overstuur, worden angstig en voelen zich schuldig (zo blijkt uit onderzoek). Wanneer jongeren veel worden blootgesteld aan dit soort gewelddadige content, kan het ertoe leiden dat sommige jongeren zich sociaal en fysiek verwijderd voelen van de fysieke wereld.3 Wat eenmaal is gezien, kan niet ongezien raken.
Journalist Gwen van der Zwam doet onderzoek naar deze extreem gewelddadige online content. In vier afleveringen gaat ze in op het extreme geweld dat ongevraagd langskomt op sociale media. Ze stelt een zeer terechte vraag: waarom is er in Nederland nog geen wetgeving voor gorevideo’s? De handelingen die plaatsvinden zijn strafbaar, waarom het filmen ervan niet? En wat doen sociale media-platforms zelf om dit soort content te weren en het doorsturen ervan te voorkomen? Te weinig, zo blijkt. Sociale media hebben niet alleen een schaduwkant, maar ook plekken waar de zon helemaal niet schijnt.
Voor de geïnteresseerden:
Like voor een lijk – Gwen van der Zwan onderzoekt waarom extreem geweld voortdurend viraal gaat (NPO3)
Waarom je steeds vaker shockerende video’s op sociale media ziet (NPO Radio1)
70% of teens see real-life violence on social media, reveals new research (Youth Endowment Fund)
Encountering violent online content starts at primary school (Ofcom)
Screen Violence and Childern (AACAP)
- ‘Gorevideo’ is een verzamelnaam voor een type video die extreem bloederige, schokkende beelden laat zien, vaak afstammend van toegepast geweld. Het woord ‘gore’ komt uit het Engels en wordt gedefinieerd als ‘bloed, vooral afkomstig van geweld of letsel’. ↩︎
- Family Kids & Youths, 2024. Understandig pathways to online violent content among children. Understanding Pathways to Online Violent Content Among Children ↩︎
- Idem. ↩︎
Over deze auteur
Emma richt zich als onderzoeker voornamelijk op jeugdcriminaliteit en de vraag waarom jongeren crimineel actief worden. Dat doet ze ook online. Het doel van het professioneel online struinen? Meer inzicht krijgen in de risico’s die sociale media meebrengen voor jongeren. Op verschillende platforms bestudeert ze het onlinegedrag van mensen via participerende observatie. Daarbij beperkt ze zich tot het versturen of accepteren van vriendschapsverzoeken. Ze stuurt zelf geen foto’s of chatberichten.
